Een boek over cijfers trekt mij altijd aan. Ik ben stiekem een beta: op school was wiskunde mijn lievelingsvak. Ik moet alleen die liefde voor cijfers nog zien te transformeren in liefde voor begrotingen en jaarrekeningen… ‘Het bestverkochte boek ooit’ heeft me geholpen om weer een kritische nieuwsconsument te worden. Sanne Blauw (bekend van nieuwsforum De Correspondent) heeft het over cijfermisbruik in peilingen en onderzoeken. Correlatie en causaliteit worden maar al te vaak door elkaar gehaald. De vergissing dat, omdat er een verband bestaat tussen twee dingen, het een het ander automatisch ook veroorzaakt.
Het boek geeft eerst een heel aantal sprekende voorbeelden. In het laatste deel geeft Blauw hulpvragen voor het herkennen van cijfermisbruik. Onder het kopje ‘Wat doe je als je een cijfer tegenkomt?’ presenteert ze zes aandachtspunten. 1) Wie brengt het cijfer? 2) Wat voel ik? 3) Hoe is er gestandaardiseerd? 4) Hoe zijn de cijfers verzameld? 5) Hoe zijn cijfers geanalyseerd? 6) Hoe zijn cijfers gepresenteerd?
De tweede vraag is heel betekenisvol. Sanne laat in haar boek zien dat onderzoekers, maar ook consumenten, worden beïnvloed door hun bewuste en onbewuste vooroordelen en overtuigingen. Bij het ontmaskeren van cijfermisbruik draait het dus niet alleen om het ontmaskeren van denkfouten! Ons brein werkt als een advocaat, stelt ze. Koste wat het kost zal het argumenten vinden om onze overtuigingen te verdedigen.
Haar boek is tevens een pamflet: een oproep om ons te verzetten tegen de dominante rol van cijfers in ons leven. Cijfers beïnvloeden je leven, dus heb je het recht om je ermee te bemoeien.
Een oproep die in deze tijd van big data heel indringend mag klinken, als je het mij vraagt. Ons lot ligt in handen van big data! En data komen niet overeen met de werkelijkheid. ‘Bij het verzamelen van cijfers geldt vrijwel altijd dat de uitkomsten niet heel precies kunnen zijn. Bekijk ze dan ook niet als een exacte weergave van de werkelijkheid, maar alsof je door matglas bekijkt: je kunt de contouren zien, maar scherp wordt het nooit.
